વિસ્મયકારી વૃક્ષ કૈલાસપતિ.

બોરડીથી દહાણુ સુધીનો લગભગ અઢાર કિલોમીટરનો રસ્તો બિલકુલ દરિયાને કિનારે કિનારે સમાંતર પસાર થતો હતો. આથી સવારે સાડા છએ ઉઠીને અમે એ રસ્તે ચાલવા જવાનું નક્કી કર્યું. ચોકડીથી અમે ડાબી બાજુએ વળ્યા એટલે પાંચેક મિનિટ પછી તરત જ એક અજાણ્યા ગામની ભાગોળ અમને દેખાઈ એ ગામનું નામ હતું ઘોલવડ.

દિવાળીનો સમય હતો એટલે ઘેર ઘેર આંગણામાં સફાઈ અને રંગોળીનું સુશોભન થઇ રહ્યું હતું. રસ્તો સાંકડો હતો પણ સાફસૂથરો હતો. કેટલાક મકાનો જૂની બાંધણીના તો કેટલાક નવી બાંધણીના જણાતા હતા. એકંદરે ગામના લોકો સુખીસંપન્ન હોય એમ લાગતું હતું. ચાલતા ચાલતા ગામ આખુ વટાવવામાં ઘણી વાર લાગી આમ છતાં દરિયાના દર્શન કરવાની ઈચ્છા હોવાને કારણે અમે થોડા ડગલા વધારે ચાલવાનું નક્કી કર્યું. જેવું ગામ પૂરું થયું કે ફળફળાદિની વાડીઓ શરૂ થઇ. આજબાજુ નજર ફેરવતા ફેરવતા અમે આગળ વધી રહ્યા હતા ને જમણી બાજુએ એક કદાવર વૃક્ષને જોઇને અમારા પગલા આપોઆપ થંભી ગયા. લગભગ ચાળીસ ફીટ કરતા વધારે ઉંચાઈના એ વૃક્ષનો આકાર છત્રી જેવો હતો. ઉપરના ૧/૪ ભાગમાં છત્રીની માફક પાંદડાઓથી ઘેરાયેલી ડાળીઓ હતી. જયારે બાકીના થડ ઉપર અસંખ્ય ફળ અને ફૂલ જોવા મળતા હતા જેમાંથી માદક સુગંધ પ્રસરી રહી હતી. દૂરથી જોતા એમ લાગતું હતું કે આ વૃક્ષના થડ ઉપર કોઈક પરોપકારી વેલ વીંટળાઈ વળી હતી.

પણ જયારે નજીક જોઇને આ વૃક્ષને ધ્યાનથી જોયું ત્યારે અમારા આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો. થડ ઉપર વેલ નહિ પરંતુ નાની નાની ડાળીઓ હતી અને એ ડાળીઓ ઉપર બોલ આકારના ફળ અને સુંદર ગુલાબી ફૂલો ઝૂલી રહ્યા હતા. આ ફૂલોની સુંદરતા અને માદક સુગંધે અમને ખાસ્સી વાર સુધી જકડી રાખ્યા. એની ખાસિયતો અને લક્ષણોને આધારે અમે એને ઓળખવાનો પ્રયત્ન કરી જોયો પણ સરિયામ નિષ્ફળતા મળી. જીવનમાં પહેલી વાર અમે આવું અદભૂત અને વિશિષ્ટ વુક્ષ જોઈ રહ્યા હતા. થોડી ઘણી ફોટોગ્રાફી કરીને અમે ત્યાંથી નિરાશ વદને પાછા ફરવાનો વિચાર કરી રહ્યા હતા ને એ વાડીના માલિક સાથે અમારો ભેટો થયો.

“આ એક અતિ પવિત્ર વૃક્ષ છે. એના ફૂલોની વચ્ચે મહાદેવનું લિંગ હોય અને ઉપર નાગની ફેણ હોય તેવી તેની રચનાથી તેનું નામ ‘કૈલાસપતિ’ પડ્યું છે. ભારતમાં ખાસ કરીને હિમાચલ પ્રદેશમાં આવા વૃક્ષો જોવા મળે છે.” આટલી ટૂંકી વાત કરીને એમણે અમારી વિદાય લીધી ને અમે ફરીથી ફૂલોનું ઝીણવટભર્યું નિરીક્ષણ કર્યું તો એમની વાત બિલકુલ સાચી લાગી. ફૂલની ગુલાબી પાંખડીઓ ઉપર પીળાં ટપકાં હતા. પુંકેસરો - એક જૂથમાં મળીને નીચે નાગની ફેણની જેમ વળેલાં હતા જયારે તેમની નીચે સ્રીકેસર શિવલિંગ જેવું હતું. એમ જ લાગે કે ફેણવાળો નાગ શિવલિંગની રક્ષા કરી રહ્યો છે.

ઘરે આવીને થોડો વધારે અભ્યાસ કર્યો તો જાણવા મળ્યું કે આ વૃક્ષનુ ઉદ્ભવસ્થાન અમેરિકા ખંડનો દક્ષિણ કેરેબિયન વિસ્તાર અને એમેઝોન વિસ્તાર ગણાય છે. ભારત દેશમાં પણ લગભગ ત્રણ હજાર વર્ષોથી તેનું અસ્તિત્વ છે એમ વનસ્પતિશાસ્ત્રીઓ માને છે. આ વૃક્ષને અંગ્રેજીમાં “કેનન બોલ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેના ફળોનો દેખાવ તોપગોળા જેવો દેખાય છે. આ વૃક્ષની ઊંચાઈ ૩૫ મીટર સુધી વધતી હોય છે. તેનાં પર્ણો ઝૂમખામાં અને વિવિધ કદનાં હોય છે. એનાં ફૂલો તીવ્ર સુગંધ ફેલાવે છે, જેની માત્રા રાત્રિ તેમ જ વહેલી સવાર દરમ્યાન વધુ હોય છે.

અનાયાસે અમને આવા અદભૂત વૃક્ષના દર્શન કરવા મળ્યા એ અમારું સૌભાગ્ય.